Łagów znałem z nazwy. Kojarzył mi się z niechlubnym zjazdem w 1949 r., na którym ówczesny minister kultury Włodzimierz Sokorski powiedział o I Symfonii W. Lutosławskiego, że jej kompozytora powinno się wepchnąć pod tramwaj. Kiedy przypadkiem dowiedziałem się, że można tam dojechać pociągiem, zacząłem szperać. Okazało się, że może to być magiczne miejsce, które warto odwiedzić. I tak się stało. Łagów okazał się prawdziwą perłą.
W rękach zakonnych
Osada, która powstała w miejscu dzisiejszego Łagowa posiadała w średniowieczu związki z kulturą łużycką. Zlokalizowana była na Górze Sokolej, na której dzisiaj można podziwiać pozostałości ewangelickiego cmentarza. Pierwsze pewne źródła mówiące o istnieniu miejscowości pochodzą z 1220 r. Można zatem przypuszczać, że ludzie na tym terenie zamieszkiwali już dużo wcześniej. Pierwsza zapisana informacja pochodzi z kolei z 1251 r.
Początkowo Łagów był własnością zakonu templariuszy. Następnie, w 1300 r., został przejęty przez możnych brandenburskich i sprzedany Albertowi von Klepitzowi. Ten z kolei zbył ją na rzecz kolejnego zakonu – joannitów, zwanych także szpitalnikami.
Zakon objął we władanie także pobliskie wioski, m. in. Wielowieś, Sulęcin, Sieniawę. Sam Łagów pozostał w jego rękach do 1810 r. Na zamku, który został tutaj wybudowany znajdowała się nawet siedziba ich komandorii.
W 1640 r. miejscowość zajmują Szwedzi. Okres XVII w. to zresztą najlepszy czas dla Łagowa. Dzięki przywilejowi nadanemu przez Krystiana Ludwika, zyski osada mogła czerpać z akcyzy oraz urządzania jarmarków (zw. Jarmarkami Joannitów). Rozwój ośrodka doprowadził do nadania mu praw miejskich w 1727 r. Utracił je dopiero po II wojnie światowej.
Sam Łagów wyszedł niemal bez szwanku z II wojny światowej. Niemcy zostali stąd wysiedleni, a miejscowość – mimo gruntownych zmian – nadal pozostała ważnym ośrodkiem rekreacyjnym. Korzystne było położenie między dwoma czystymi jeziorami, dobre skomunikowanie oraz interesujące zabytki.
Zamek
Joannici wznoszenie zamku rozpoczęli w XIV w. Z tego okresu do dzisiaj zachowała się niestety tylko jedna sala. Reszta budowli prezentuje styl barokowy, na który przebudowano ją w osiemnastym stuleciu.
Zamek przez 400 lat był siedzibą komandorii joannickiej. W 1810 r., edyktem króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, zakon został skasowany a jego dobra przejęło państwo. Celem tych działań było zapewnienie środków finansowych na spłatę kontrybucji wojennych po przegranej wojnie z Francją. Łagowska budowla trafia w ręce generała Friedricha Wilhelma von Zastrowa. Następnie przez cały XIX w. przechodzi od właściciela do właściciela. Okres II wojny światowej przetrwał bez uszkodzeń. Po wyzwoleniu zamek przejęło Stowarzyszenie Historyków Sztuki i Kultury. Tutaj odbył się także słynny zjazd kompozytorów.
Pierwszego poważnego remontu dokonano w latach 1964-1970 (inne źródła podają 1966-1971). Zamek trafił wtedy pod zarząd Ośrodka Sportu i Turystyki i został adaptowany na hotel dla gości dewizowych. Funkcję hotelową pełni zresztą do dzisiaj. Jest to już wprawdzie obiekt prywatny, ale z udostępnioną dla ogólnej widowni wieżą, na którą można wejść i podziwiać piękne widoki na okolicę.
Wieża pod względem architektonicznym to ciekawa, chociaż prosta budowla. Powstała na planie kwadratu, prezentuje typ tzw. stołpu, a więc wieży obronnej wywodzącej się od donżonów, ale pozbawionej funkcji mieszkalnej. Wznosi się na wysokość 35 m. Szczyt zwieńczony jest tzw. krenelażem (inaczej – blankami), czyli charakterystyczną „zębatką”.
Kościół św. Jana Chrzciciela
Pierwsze wzmianki o kościele w Łagowie pochodzą z 1451 r. Pobudowano go zapewne na polecenie joannitów z drewna. Następny dokument, w którym przeczytać można o istnieniu świątyni, datowany jest na rok 1575. Napisano w nim o pracach murarskich. W 1725 r. budynek ten rozebrano w związku z przegniciem belek podwalinowych. Pozwala to wysnuć tezę, że zbudowany był w tzw. konstrukcji szachulcowej (jak np. kościół w miejscowości Święty Wojciech, o którym można przeczytać tutaj).
W latach 1725-1726 r. prowadzono prace budowalne nowej, murowanej świątyni. Półtora wieku później przeprowadzono jej remont i przebudowę w stylu neoklasycystycznym. Dzisiejszy wygląd kościoła to właśnie efekt tamtych zmian. Pojawiła się wtedy wieża i nawa poprzeczna (transept).
Bramy i inne ciekawe zabytki
Do Łagowa wjazdu strzegą dwie bramy: Polska (zw. Poznańską) oraz Marchijska (zw. Brandenburską, Niemiecką albo Berlińską). Obie powstały w podobnym okresie – ok. XIV w. Dzisiejsze budynki to efekt przebudów, jakim poddano pierwowzory w szesnastym stuleciu. Obie bramy stanowiły trzecią linię obrony. Każda przechodziła także szereg remontów i zmian. M.in. w XVIII-XIX w. przearanżowano wnętrza, tak aby mogły pełnić funkcje mieszkalne. Po II wojnie światowej Brama Polska przeszła do PTTK-u, który przeznaczył ją na schronisko. Na przełomie XX i XXI została przejęta przez Polski Związek Wędkarski, który obiekt wyremontował i zaadoptował na pokoje gościnne.
Centrum wsi jest plac u zbiegu ulic Zamkowej i 1 lutego. Znajdują się tutaj obiekty użyteczności publicznej: Urząd Gminy, Biblioteka i Policja. Szczególnie ładnie prezentuje się budynek samorządowy – to niewielki klasycystyczny dworek, z ładnym gankiem wspartym na kolumnach.
Ciekawe domy stoją z kolei za Bramą Polską wzdłuż ul. Bolesława Chrobrego. Wśród nich szczególnie wyróżniają się dwa: XVIII-wieczny pod nr 13 i z przełomu XVIII i XIX wieku w konstrukcji szachulcowej pod nr 41.
Poza centrum
Warto w końcu obejrzeć także niezwykły wiadukt kolejowy nad ul. Mostową. Powstał on w ciągu linii kolejowej Toporów – Międzyrzecz w 1909 r. Ma 25 m wysokości i 40 m długości. W całości wykonano go z cegły, a jedynie tylko kapinosy (czyli specjalnie wyżłobione dolne powierzchnie, które zmuszają deszczówkę do odpowiedniego spływu), na których wspierają się metalowe barierki – wykonano z granitu.
Idąc w kierunku stacji kolejowej mija się także interesujące wille pochodzące już z dwudziestego stulecia. Wiele z nich skupionych jest przy ul. Spacerowej oraz jej przedłużeniu – ul. Fryderyka Chopina. Niektóre znajdują się z kolei w bocznych uliczkach. Warto tutaj pospacerować i przyjrzeć się architekturze secesyjnej. Piękne balustrady, płaskorzeźby i zdobienia to bardzo ciekawe przykłady stylistyki modnej u zarania XX w. i jeszcze jakiś czas później. Na wielu domach umieszczono rok ich powstania.
Ładnie odrestaurowano dwa bliźniaczo podobne domy wielorodzinne, które w pierwszej dekadzie XX w. wybudowano dla pracowników kolei. Są zlokalizowane przy ul. Spacerowej 13 i 15. Ich konstrukcja jest ceglana, ze spadzistym dachem, częściowo otynkowano fasady (powyżej pierwszego piętra). Na ich tyłach z kolei, postawiono budynki gospodarcze, przeznaczone przede wszystkim do przechowywania opału.
Spacer po Łagowie to jednak nie wszystko. Warto także pochodzić nad jeziorami lub skorzystać z innych atrakcji wodnych zwłaszcza w okresie ładnej i ciepłej pogody. O tym przeczytacie w kolejnym wpisie.
Informacje praktyczne
Miejscowość: Łagów, woj. lubuskie;
Dojazd: połączenie drogowe z DK92 oraz A2; kolej pasażerska – w weekendy wakacyjne;
Baza hotelowa: dobrze rozwinięta, różnego typu (hotele, pokoje gościnne, schroniska, kempingi);
Restauracje: duży wybór różnego typu (restauracje, bary, bary szybkiej obsługi, kawiarnie, budki z jedzeniem);
Sklepy: sieciowe dyskonty, spożywcze i drobny handel;
Banki i bankomaty: jest kilka (w tym Euronet);
Wstęp na Wieżę Zamkową: płaty 6 zł/os. (tylko gotówka) lub z kuponem dodawanym do biletów kolejowych do Łagowa – za darmo.
Przeczytaj także:
- Kolejowy Międzyrzecz – historia linii kolejowych w tej części woj. lubuskiego.
