Do Livingston przyjechałem w środku nocy z Yellowstone i miałem tutaj spędzić tylko jedną noc. To jedno z większych miast w pobliżu północnego wejścia do tego niesamowitego parku narodowego. Dlatego od razu następnego dnia z rana chciałem wrócić do eksplorowania jego przyrody i tajemnic. Życie przyniosło jednak inne wypadki (klasyczny efekt motyla: w Polsce, w Ciechanowie, zepsuła się lokomotywa przez co musiałem dłużej zostać w Livingston… ale to opowieść na inną okazję). I tak, trochę z przymusu, poznałem ciekawe miejsce i przy okazji zaspokoiłem swoją kolejową smykałkę poznając historię Northern Pacific Railway.
Historia miasta pisana koleją
Jak głosi opowieść, w 1872 r. ok. 5 km od obecnego centrum miasta, zaraz nad rzeką Yellowstone, nijaki Amos Benson zbudował chatę z bali. Wkrótce pojawił się tutaj także prom i punkt handlowy. Prawdziwy boom zaczął się jednak dekadę później, kiedy w okolicy pojawiła się ekspedycja mająca na celu wytyczenie linii kolejowej Northern Pacific. Niebawem założono tutaj obóz, który szybko przeobraził się w osadę. Ta – z chwilą budowy żelaznego szlaku – przeniosła się w pobliże stacji kolejowej. Od tamtej pory znana była jako Clark City, na cześć jednego z budowniczych linii od Missouri na zachód – Hermana Clarka.
Miasto szybko się rozwijało. I zupełnie niepostrzeżenie, na mapach kolejowych zaczyna się nazywać Livingston. Przez jakiś czas funkcjonuje w duecie z Clark City, ale to drugie zaczyna podupadać, aż do całkowitego wyludnienia. Formalnie prawa miejskie Livingston uzyskało 21 grudnia 1882 r. Nazwę nadano na cześć Johnstona Livingstona, pioniera i akcjonariusza Northern Pacific.
Jedną z pamiątek lat świetności jest urząd pocztowy, który powstał w 1912 r. Utrzymany w stylu amerykańskiego neoklasycyzmu. Jest to jeden z najciekawszych budynków w mieście, który całkiem niedawno wyremontowano.
O ile z kolejowego punktu widzenia, w II poł. XX w. miasto straciło na znaczeniu, tak wciąż stanowi ważny ośrodek. Przede wszystkim dotyczy to ruchu turystycznego w kierunku Yellowstone. Od ponad 100 lat jest bowiem bezpośrednio połączone z północną bramą tego parku. Stąd odchodziła w przeszłości osobna linia kolejowa do Gardiner. Jej ślady ciągle istnieją.
W dzisiejszych czasach, znajduje się tutaj z kolei duży węzeł między najdłuższą autostradą międzystanową USA (I-90, liczącą 4862 km i łączącą Boston z Seattle) a drogą stanową 89.
Livingston Depot
Plan budowy Norhern Pacific Railway – czyli transkontynentalnej linii łączącej rejon Wielkich Jezior (Duluth w Minnesocie) z wybrzeżem Pacyfiku – powstał w II poł. XIX w. Już w 1864 r. został zatwierdzony przez Kongres. Prace ruszyły już w 1870 r., a 13 lat później – otwarto ciąg na całej długości. Przez szereg lat dobudowywano jeszcze liczne odnogi (m.in. do Kanady, łącznice z Atlantic-Pacific Railroad, czy do punktów w okolicy szlaku – jak choćby wspominanego Yellowstone). Początkowo linia służyła do transportu towarów: głównie płodów rolnych, a także bydła, drewna czy minerałów.
Zadziwiające, że Northern Pacific Railway była jednym z najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych projektów w Stanach tamtego czasu. Budowa nastręczała licznych problemów ze względu na komplikacje terenowe. Duże zagrożenie dla ekip wykonawczych stanowiły mieszkające na trasie rdzenne amerykańskie plemiona, które niejednokrotnie atakowały białych pracowników. Było to do tego stopnia wyzwaniem, że do ochrony załóg wysyłano nawet gwardię. Kolejną rzeczą była dzika przyroda: w tej części kraju wyjątkowo niebezpieczna. W efekcie kolejne spółki, kolejni inwestorzy, mocno nie doszacowywali inwestycję, aż kolejowa spółka kilka razy ogłaszała bankructwo.
Niemałe znaczenie przy budowie miały kampanie reklamujące linię w Europie, szczególnie wśród rolników z Niemiec i Skandynawii. W efekcie, to z tych regionów Starego Kontynentu przybyło tutaj wielu osadników, którzy zachęceni wyjątkowo obfitymi plonami. gromko ściągali w okolice Dakot i Montany. Szczyt tego procederu datuje się na lata 1881-1890. Kolej była im potrzebna do transportu wytwarzanych dóbr.
Livingston – ważne i jedno z niewielu miast na szlaku – stało się w związku z tym wielkim węzłem kolejowym. Nie ze względu na liczbę krzyżujących się tutaj linii, ale ogromne centrum obsługi ruchu towarowego i niebawem także pasażerskiego. Tutaj ulokowano jedną z największych w kraju lokomotywowni, terminal przeładunkowy oraz ogromne zaplecze techniczne. Co więcej, za miastem, w kierunku zachodnim, zaczynał się jeden z najtrudniejszych odcinków: linia wkraczała na swój najwyższy punkt przy przeprawie przez Góry Skaliste – Przełęcz Bozeman.
Co Korea ma do Northern Pacyfic?
Długo nie udało się znaleźć odpowiedniego znaku marki Northern Pacyfic. Aż w końcu, jeden z głównych inżynierów – Edwin Harrison McHenry – udał się na Wystawę Światową do Chicago. A było to w roku 1983 r. Tam spostrzegł koreańską flagę, a na niej – istniejący do dzisiaj – znak taijitu. To taki diagram, który w kulturze zachodniej zwykło się utożsamiać z yin-yang (tutaj toczą się spory czy jest to poprawne). W każdym razie jest to symbol taiji, który w chińskiej filozofii oznacza „najwyższą ostateczność”. Zafascynowany nim McHenry, kazał go nieco przerobić. Przede wszystkim odwrócił o 90 stopni i zmienił kolory na czerń i czerwień.
Jak ziemniak stał się symbolem
Połączenie pasażerskie na linii ruszyło na początku XX w. Jeździł tędy skład zwany North Coast Limited. Pasażerów obsługiwał przez 70 lat. W trakcie tej długiej historii pociąg zapisał się jako jeden z najbezpieczniejszych w historii kolei amerykańskich – w wyniku bezpośredniej jego eksploatacji śmierć poniosła 1 osoba.
Kultowym stały się serwowane w pokładowej restauracji dania z ziemniaków. Linia przebiegała w niewielkim stopniu przez Idaho zw. Potato State (dokładnie przez północną część), ale także w innych okolicznych regionach (m.in. Yakima Valley) uprawiano to warzywo. Na przełomie XIX i XX w. panowało mylne przekonanie, że większe kartofle są niejadalne. Dlatego ich nie spożywano i przeznaczano na paszę dla świń. Traf chciał, że ziemia w tej części kraju była na tyle żyzna, że rodziła bulwy ważące od 1 do 2,5 kg. Szybko jednak znalazł się przedsiębiorca (Hazen Titus), który postanowił skorzystać z potencjału drzemiącego w gigantycznych ziemniakach. Zaczął skupywać je od rolników, wolno opiekał z dodatkiem masła. Zorganizował też dużą akcję promocyjną z udziałem gwiazd Hollywood. Wkrótce danie stało się marką samą w sobie, a także flagowym daniem North Coast Limited.
Do do 1971 r. kilka pociągów pasażerskich mijało Livingston na trasie z Chicago do Seattle. Data ta jest ważna, bo wtedy następuje przejęcie ich przez Amtrak i stopniowe wycofanie się z obsługi ruchu osobowego. Dzisiaj między dwoma metropoliami kursuje jeden pociąg na dobę zw. Empire Builder, który pokonuje dystans w ponad 46 godzin, po drodze zatrzymując się m.in. w Minneapolis, Fargo, Spokane i Portland.
Muzea Livingston
O dawnej świetności kolei w Livingston opowiadają dwa miejskie muzea. Pierwsze zlokalizowane jest w budynku dawnego dworca. To nowoczesna eskpozycja, w której dużo miejsca poświęcono Northern Pacific Railway. Wystawa obejmuje także informacje o drodze stanowej 89, która na swoim przebiegu ma najwięcej parków narodowych w USA. Prócz tego podziwiać można wystawy czasowe. Co ważne, pracuje tutaj przemiła obsługa. Jedna z pań ma polskie korzenie i chętnie o tym opowiada.
Druga placówka mieści się po przeciwnej stronie torów kolejowych. To Yellowstone Gateway Museum. Zlokalizowane jest w budynku North Side School. Utrzymany jest on w stylu neorenesansowym, co podkreślają m.in. boniowane (to technika zdobień w rodzaju rowków na powierzchni kamiennych bloków) wykończenia, zdobny fryz i ciekawe narożniki. Zbudowano go z bloków betonowych w 1907 r. w okresie wzrastającej prosperity miasta. Miał 4 sale i biblioteczkę dla klas starszych i 2 sale zabaw z toaletą na kondygnacji piwnicznej – dla najmłodszych. Pierwszą nauczycielką była tutaj Ella Smith. Co ciekawe, do 1942 r. zawód ten w Montanie mogły wykonywać jedynie kobiety stanu wolnego.
Szkołę zamknięto w 1971 r. W kilka lat później budynek został przejęty przez lokalną społeczność i z pomocą hrabstwa Park w 1977 r. ustanowiono tutaj muzeum, które zbiera artefakty po pierwszych osadnikach, rdzennych plemionach oraz także współczesne pamiątki. Odwiedzając to miejsce dość szybko zauważyłem, jak bardzo republikańskie wartości są tutaj prezentowane. Cóż… Montana zawsze była „czerwona”.
Warto jednak odwiedzić to miejsce. Oprócz dość jednostronnego oglądu historii, można tutaj zobaczyć ciekawe wystawy dotyczące Parku Narodowego Yellowstone, zgormadzonych jest trochę zabytków związanych z koleją czy strażą pożarną. Dodatkowo – na dziedzińcu – zrekonstruowana jest kuźnia i sala lekcyjna z przełomu XIX i XX w.
Informacje praktyczne*
Livingston Depot Museum
- adres: 200 W Park St., Livingston, Montana, USA;
- godziny otwarcia: tylko w sezonie (od maja do końca października), poniedziałek – sobota, godz. 10-17;
- ceny biletów: 5 USD normalny, 4 USD ulgowy (dla osób w wieku 13-18 i powyżej 65), bezpłatny (dla dzieci poniżej 12 r. życia);
- czas zwiedzenia: 45 min.;
- inne informacje: odbywają się różne wydarzenia, m.in. degustacja wina i piwa (link).
Yellowstone Gateway Museum
- adres: 118 W Chinook St., Livingston, Montana, USA
- godziny otwarcia: wtorek – sobota, godz. 10-17;
- ceny biletów: 5 USD normalny, 4 USD ulgowy (dla osób w wieku 13-18 i powyżej 65), bezpłatny (dla dzieci poniżej 12 r. życia); bilet łączony (z Livingston Depot Center) – 4 USD, trzeba powiedzieć obsłudze, że zwiedzało się także tamto muzeum;
- czas zwiedzenia: 45 min.;
- inne informacje: dostępne są warsztaty i oprowadzane wycieczki (link).
* wszystkie ceny na dzień 07.11.2023 r.
Przeczytaj także:
- gdzie spać w Livingston: sprawdziłem Econo Lodge Livingston Gate to Yellowstone;
- o mariażu kolei Northern Pacific i Atlantic-Parcific Railroad przeczytasz w tekście pt. Flagstaff i Williams: na transkontynentalnym szlaku;
- o kolei do Wielkiego Kanionu napisałem z kolei w: Grand Canoyn Railway.
