Wloczykij-Vagabond

Miejsca znane i nieznane

W stolicy imperium Hetytów. Starożytna Hattusa

Lubię czasem grać w Civilsation. Tam, wśród państw-miast, często pojawia się Hattusa. Zastanowiło mnie, gdzie takie miasto było położone i kiedy istniało. Poszperałem, poszukałem i okazało się, że jego ruiny można zobaczyć w Turcji, ok. 2,5 godziny jazdy samochodem z Ankary. To drugie (po Gordionie) niezwykłe centrum starożytnego świata w okolicy tureckiej stolicy. Postanowiłem tam pojechać.

Boğazkale village

Od epoki brązu do Listy UNESCO

Pierwsze ślady osadnictwa na obszarze Hatussy pochodzą z późnej epoki brązu (ok. 6 tys. lat pne). Osadnictwo ludności hetyckiej w okolicy dzisiejszej miejscowości Boğazkale, na wzgórzach z zakolu najdłuższej dzisiaj rzeki Turcji – Kızılırmak (czasem po polsku nazywanej Kyzył Irmak) pochodzi 3 tys. lat pne. Na przełomie XIX i XVIII w. przed Chrystusem kupcy asyryjscy założyli punkt handlowy, który z czasem rozrósł się do osady. Ok. 1700 r. pne Hattusa została zniszczona przez króla Anittę, a odbudował ją jego syn.

droga w hattusie

Ok. 1650 r. Hetyci przenieśli tutaj stolicę z Nesy (Kanesz, dzisiejsze wzgórze Kültepe). W kolejnych latach, ze względu na liczne najazdy, funkcję stołeczną posiadały różne inne miejscowości. Ostatecznie po jej ustanowieniu w Hattusie, ośrodek był nią aż do upadku imperium w XII w. pne. W szczytowym okresie miasto miało powierzchnię 1,8 km2 i zamieszkiwała je ok. 10-tys. populacja.

hattusa - widok

Ruiny zostały odkryte w 1834 r. przez francuskiego archeologa Charlesa Texiera, który jako pierwszy wykonał ich pomiary i ilustracje. Potem obszar został objęty pieczą przez Niemieckie Stowarzyszenie Orientalistyczne i Niemiecki Instytut Archeologiczny. To właśnie dzięki działaniom tych instytucji w początku XX w. wywieziono do Berlina kilka bezcennych pamiątek celem ich „renowacji”. Ostatecznie długo wystawiano je w Muzeum Pergamońskim. Na „swoje” miejsce wróciły dopiero w 2011 r.

Już w okresie pierwszych badań odkrywano tutaj liczne tabliczki gliniane zapisane pismem klinowym. Najcenniejsze to m.in. spisane warunki pokoju między Hetytami i Egipcjanami po bitwie pod Kadesz (1259 lub 1258 r. pne), które przechowuje się Muzeum Archeologii w Stambule. Kopia znajduje się w centrum ONZ w Nowym Jorku, jak przykład pierwszego traktu pokojowego.

Ze względu na wagę okrytych tutaj znalezisk, Hattusę w roku 1986 wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

hattusa widok

Dolne Miasto

W okresie największej prosperity miało całkiem pokaźne rozmiary. Otoczone murami (o których później), składało się z części wewnętrznej (Dolne Miasto) o powierzchni 0,8 km2 i zewnętrznej z kolejnymi świątyniami i przepięknymi bramami. Zatrzymajmy się najpierw na pierwszym z wymienionych. Dolne Miasto obejmowało obszar od cytadeli w dół niewielkiej doliny. Był to jeden z najwcześniejszych zasiedlonych obszarów. To tutaj wspomniani wyżej kupcy asyryjscy założyli swój punkt handlowy.

hattusa dolne miasto

Bez wątpienia znajdowały się tutaj domy mieszkalne i jedna z największych świątyń. Poświęcona była dwóm bóstwom: Arinnie – bogini słońca i Hatti – bogowi pogody. Główna brama prowadziła na największy dziedziniec, który miał funkcje rytualne. Składano tutaj ofiary ze zwierząt, modlono się, w powietrzu unosiła się woń kadzideł…

Ciekawe są tutaj także zielonkawe, bardzo starannie i dokładnie wyciosane sześcienne głazy, które wyglądają jak kostki do gry. Jest ich kilka. Nie do końca jasne jest pochodzenie i funkcja. Przypuszcza się, że służyły podczas obrzędów rytualnych.

green stone

Fascynujące mury obronne

Całe miasto otoczone było wielkimi fortyfikacjami. Mury miały 6,5 km długości i składały się z 2 łańcuchów: wewnętrznego o grubości 3 m i zewnętrznego o grubości 2 m. Między nimi była przestrzeń o szerokości 8 m. Wzniósł je król Suppilulim I. W latach 2002-2005 zdecydowano się na zrekonstruowanie niewielkiego, 65-metrowego fragmentu. Zrobiono to na podstawie zachowanych terakotowych modeli. Przy okazji obliczono, że do budowy fortyfikacji zużyto 64 tys. suszonych w słońcu cegieł, do których produkcji użyto 2500 ton gliny. Oszacowano także, że aby zbudować 1 km muru potrzebna była roczna praca 1000 mężczyzn. Trudno to sobie wyobrazić…

fortyfikacje rekonstrukcja

Do wnętrza miasta zewnętrznego (Górnego) prowadziły bramy. Pierwszą, jaką można podziwiać jest Brama Lwów. To monumentalna budowla, która w przeszłości flankowana była przez dwie wieże. Miała dwa otwory drzwiowe o parabolicznym kształcie. Po zewnętrznej stronie ustawiono sylwetki lwów, które wyrzeźbiono w pojedynczych wielkich kamiennych blokach. Ich otwarte paszcze i wyłupiaste ślepia miały znaczenie symboliczne i odstraszające. Głowa lewego lwa pękła przed jej odnalezieniem i została zrekonstruowana.

hattusa lion's gate brama lwów

Dodatkowym elementem obronnym w pobliżu Bramy Lwów był specjalny ziemny wał, który usypano do wysokości 30 m, na długości 250 m i szerokości 80 m. Umieszczono w nim długi tunel, który dzisiaj odtworzono. Stanowi ciekawe urozmaicenie fortyfikacji i daje niesamowitą perspektywę, jak skomplikowana i monumentalna byłą to budowla.

yerkapi

Górne Miasto

Górne Miasto znajdowało się w najwyższym punkcie Hattusy. Stąd mury ciągnęły się od Bramy Lwów w kierunku zachodnich do Bramy Królewskiej. Ta część miasta powstała, kiedy populacja ośrodka wzrosła dwukrotnie. Zbudowano tutaj kilka świątyń. U szczytu jego istnienia było ich łącznie 28. To dlatego, w starożytnym świecie Hattusę nazywano Miastem Tysiącem Bogów.

górne miasto

Do Górnego Miasta prowadziła najpiękniejsza z bram, czyli Brama Sfinksów. Znajdowała się za tunelem w wale ziemnym. Wchodziło się do niej przez wieżę. Każda ościeżnica (zarówno zewnętrzna jak i wewnętrzna) zawierała prawie trójwymiarowy wizerunek mitycznych stworzeń. Zachowane oryginały przechowywane są w muzeach. Umieszczone na miejscu – to repliki.

brama sfinksów sfinx's gate

Zamek Królewski

Podążając wzdłuż fortyfikacji, trafiamy do ostatniej bramy – Bramy Królewskiej. Zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części murów. Ze wszystkich zachowała się najlepiej. Pod względem rozmiarów i formy bliska jest Bramie Lwów. Na lewej wewnętrznej ościeżnicy zachował się ryt bóstwa w stroju wojownika. Widoczny obecnie jest repliką, gdyż oryginał przechowuje Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze.

king's gate brama królewska

Brama Królewska prowadziła do najstarszej części Hattusy. To tutaj odnaleziono najstarsze ślady osadnictwa ludzkiego sięgające epoki brązu. Rezydencji królewska znajdowała się na wysokim wzgórzu zw. Büyükkale, czyli Duży zamek. Dominowało ono wyraźnie nad okolicą. Nie dziwota zatem, że to tutaj mieszkali władcy Hetytów.

wzgórze Büyükkale

Co ciekawe, dzisiaj widoczne ślady zabudowań to prawdopodobnie pozostałości wielkiej przebudowy miasta z XIII w. pne. Wtedy też odnowiono fortyfikacje. Jednak na niewiele zdały się owe inwestycje. Upadek imperium był stopniowy. Przypuszcza się, że powodem była postępująca susza, chociaż są ślady, świadczące o spaleniu i zniszczeniu ośrodka. Od XII stulecia przed Chrystusem miasto stało puste. Dopiero ok. 800 r. npe, kolejna wielka cywilizacja, która przybyła do Anatolii – Frygowie – założyła tutaj skromną osadę, która jednak nigdy nie dorównała wielkością i świetnością wielkiej Hattusie.

hattusa ruiny zamku

Informacje praktyczne

  • lokalizacja: Çorum Boğazköy Archaeological SiteÇarşı Mahallesi, Hitit Caddesi, Boğazkale, Turcja
  • godziny otwarcia: codziennie w godz. 8:30 do 17 (między październikiem a marcem) i do 19 (między kwietniem a wrześniem);
  • ceny biletów: 70 lir tureckich (8,20)*; wstęp bezpłatny przysługuje obywatelom Turcji do 18 roku życia i powyżej 65 lat, dzieciom miedzy 0 a 8 lat bez względu na narodowości oraz studentom historii, archeologii i muzealnictwa;
  • ważne! obszar archeologiczny najlepiej zwiedzać samochodem, wyznaczona jest jednokierunkowa, wygodna droga, a przy każdym ważniejszym punkcie dostępne są parkingi; nie ma dużego ruchu, ale można spotkać pałętające się zwierzęta gospodarskie;
hattusa - widok
  • czas zwiedzenia: ok. 2 godzin;
  • infrastruktura: mały sklep z pamiątkami, napojami i przekąskami, toalety, bezpłatny parking;
  • dojazd: własnym samochodem lub z grupami zorganizowanymi; można też próbować autobusem z Ankary do Sungurlu i potem dolmuszem do Boğazkale;
  • informacje (także w języku angielskim) dostępne są tutaj.

* kurs przeliczenia z połowy stycznia 2025 r.

budynek administracyjny muzeum hattusy

Przeczytaj także:

Please follow and like us:

Next Post

Previous Post

Leave a Reply

© 2025 Wloczykij-Vagabond

Theme by Anders Norén