Czy wiecie, że lubuski Międzyrzecz to jedna z najstarszych osad na ziemiach polskich? Jego historia sięga czasów przed Mieszkiem I, choć na znaczeniu zyskał głównie w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Wtedy miasto było jednym z najbardziej wysuniętych na zachód grodów w granicach ówczesnej Rzeczypospolitej. W okresie zaborów Międzyrzecz trafił w ręce niemieckie i tak pozostało aż do końca II wojny światowej. Poznajcie dzisiaj część jego zabytków. Opis najważniejszego, a więc Zamku, znajdziecie w osobnym wpisie.
Wzloty i upadki
Międzyrzecz wzmiankowany był w źródłach niemieckich już przez Thietmara z Magdeburga, a w polskim piśmiennictwie pojawia się u Galla Anonima w XII w. Pewne jest jednak to, że gród u zbiegu Obry i Paklicy istniał już za czasów Mieszka I, choć osadnictwo na tych strategicznie położonych terenach istniało zapewne dużo wcześniej. Bolesław Chrobry umacnia fortyfikacje. W 1002 r. pojawiają się tutaj mnisi benedyktyńscy, z których pięciu zostaje w rok później zamordowanych. Dzisiaj zwani są Pierwszymi Męczennikami Polskimi.
Lokacja królewska zostaje nadana w 1248 r. Największe jednak znaczenie dla miasta ma panowanie Kazimierza Wielkiego. Uznał on, że trzeba je solidnie ufortyfikować, jako że stanowiło najdalej na zachód wysunięty gród w ówczesnej Polsce. To on także wzniósł istniejący do dzisiaj ceglany zamek.
Nadanie praw miejskich na zasadach magdeburskich pociągnęło za sobą określone konsekwencje. Przede wszystkim musiał pojawić się rynek. Wybudowano także ratusz. Ten powstał na skutek przywileju Stefana Batorego. W 1666 r. i kolejno w latach 1731 i 1827 trawią go pożary. Obecny budynek jest ładnym przykładem architektury neoklasycystycznej. Pomalowany jest na różowo, a centralną wieżyczkę wieńczy zegar.
Wiele ciekawych kamienic można znaleźć w rynku i w jego najbliższych okolicach. Jest tutaj sporo zaułków i uliczek, przy których stoją domy mieszczańskie. Wiele z nich jest mocno nagryzionych zębem czasu, chociaż proces odnawiania trwa i w mieście przywracane są do świetności budowle o eleganckich, kolorowych frontach. Można wyobrazić sobie jak w XIX w., bo z tego czasu pochodzi większość z nich, wyglądał gród znany wtedy jako Meseritz.
Najokazalsze kamienice stały podobno we wschodniej pierzei Rynku. Niestety, wojska radzieckie, które odbiły Międzyrzecz z rąk nazistów, dokonały także poważnych zniszczeń miasta. Na odbudowę tej części zabudowań nigdy się nie zdecydowano. Pozostał w związku z tym plac-skwer ze śladami ruin i niewielkim pawilonem pamiętającym chyba okres PRL-u. W połowie został już opuszczony, w innych częściach działają zakłady bukmacherskie i podobno najlepsza lodziarnia w Międzyrzeczu.
Świątynie
Historię miasta łatwo opowiadać śledząc historię i losy świątyń, jakie w nim powstały. W Międzyrzeczu nie ma ich przesadnie wielu. Kilka ciekawszych znajduje się także w okolicach miasta – m.in. w Świętym Wojciechu, ale to materiał na inny wpis. Tutaj skupimy się na tych, do których warto zajrzeć podczas zwiedzania ośrodka. Najstarszym sakralnym obiektem w mieście jest kościół p.w. Jana Chrzciciela. Znajduje się on nieco poza Rynkiem, chociaż został posadowiony zgodnie z prawem magdeburskim – a zatem prowadziła do niego ulica wychodząca z jedno z rogów głównego miejskiego placu. W tym przypadku – południowo-wschodniego.
Międzyrzecka fara została wybudowana w 1474 r. Pierwszej przebudowy dokonano już w kolejnym wieku. Mimo to, utrzymała wiele cech gotyckich, z renesansowym prezbiterium. Niezwykle prezentuje się też ostry, spadzisty dach, z drewnianą wieżą nad kruchtą.
W samym Rynku, dokładnie z tyłu ratusza stoi z kolei kościół p.w. Świętego Wojciecha. Wybudowano go w roku 1834 r. jako świątynię ewangelicką. Wtedy Międzyrzecz był bowiem miastem niemieckim. W obrządku tym użytkowany był do roku 1945, kiedy miasto zostało wyzwolone, a kościół zaczął służyć katolikom. Sama bryła prezentuje styl późnoklasycystyczny, a wnętrze jest jednonawowe i dość mroczne.
Poza centrum, bardziej na przedmieściach, znajduje się z kolei cerkiew greckokatolicka. Zapewne w wielu Czytelnikach zdziwienie wzbudzi obecność tego obrządku na ziemiach zachodnich. A jednak nic w tym dziwnego. W ramach przesiedleń ludności ze wschodnich województw II Rzeczypospolitej, które po II wojnie przejął ZSRR, wielu Kresowian trafiło właśnie na tzw. Ziemie Odzyskane. Niektórzy z nich wychowani byli w obrządku greckokatolickim. Do tego dołączyli się jeszcze przesiedlani Bojkowie i Łemkowie w ramach powojennej akcji Wisła. To oni, mimo że ich wiara była przez władze komunistyczne systematycznie tępiona, starali się utrzymywać swoje tradycje.
Cerkiew p.w. Cyryla i Metodego w Międzyrzeczu mieści się przy ul. P. Ściegiennego w dawnym kościele… staroluterańskim, który wybudowany został w XIX w. Podlega pod eparchię wrocławsko-koszalińską.
Nieopodal, bo przy ul. ks. P. Skargi stoi budynek synagogi. Wybudowano ją staraniami lokalnej gminy żydowskiej w latach 1825-1827. Wcześniej, w tym samym miejscu stała budowla drewniana. W okresie II wojny światowej została zdewastowana, a mieszkańcy miasta wyznania mojżeszowego w większości wymordowani. Po przejęciu miasta przez polską administrację nie od razu przystąpiono do odbudowy. W końcu jednak udało się budynek przywrócić do jako-takiego stanu. Dzisiaj mieści się w niej… sklep chiński, a we wnętrzu zachował się tylko fragment ołtarza, czyli Aron ha-kodesz.
Inne ciekawe miejsca
Po Międzyrzeczu warto pochodzić i pozaglądać w kilka innych miejsc niż tylko zamek czy Rynek. Niemal naprzeciw miejskiej fary znajduje się interesujący budynek poczty. Wybudowano go w okresie, kiedy w całym mieście prowadzono liczne inwestycje. Powstały w tym czasie m.in.: siedziba władz powiatowych, banku, lekarza powiatowego, sądu itp. Na przełomie XIX i XX w. do grona instytucji państwowych, dla których postawiono osobny budynek dołączyła poczta. Budowla utrzymana była w modnym w tym czasie stylu neogotyckim. Wyrażał się w charakterystycznym oblicowaniu czerwoną cegłą, stosowaniu ostrołukowych wejść czy w końcu ciekawych zdobień na zwieńczeniu budynku. Poczta uległa uszkodzeniu podczas działań wojennych. W PRL-u została odrestaurowana, ale całkowicie przearanżowano jej wnętrze. Niedawno przeszła kolejny remont, dzięki czemu wydobyto wiele interesujących detali ornamentacyjnych.
Wjeżdżając do Międzyrzecza pociągiem od strony Zbąszynka uwagę wielu przykuje wyraźnie górująca nad miastem wieża ciśnień. Z daleka wydaje się, że stoi ona dokładnie w centrum. Okazuje się jednak, że wybudowano ją na przedmieściu. Dokładnie przy ul. S. Staszica. Ma 50 m wysokości i architektoniczne nawiązuje do średniowiecznej wierzy obronnej. Powstała na planie kwadratu, a na jej szczycie umieszczono ośmioboczny zbiornik, który zdobią cztery wykusze. Całość wieńczy dach z efektowną latarnią.
Zaraz obok wieży ciśnień stoi bardzo efektowny budynek zespołu szkół ogólnokształcących. Mieści się tutaj liceum nr 1 i szkoła podstawowa nr 1. Powstał on w 1914 r. z przeznaczeniem na prywatną szkołę żeńską lub wedle innych źródeł – jako tzw. Volksschule, czyli szkołę powszechną. Po wybuchu I wojny światowej został przekształcony w koszary i lazaret dla rannych żołnierzy. Taką funkcję pełnił aż do 1945 r. i przywrócenia Międzyrzecza w granice tworzonego państwa polskiego. Pierwsi uczniowie pojawili się tutaj pod koniec października tegoż roku, wcześniej jednak wraz z nauczycielami uprzątnęli częściowo zniszczony budynek. Dzisiaj szkoła wygląda bardzo dostojnie. Historyzującą architekturę podkreśla zegar znajdujący się w wieżyczce nad głównym wejściem.
Nieopodal budynku liceum i podstawówki płynie Obra. Po przejściu przez most można znaleźć się na sympatycznym miejskim zieleńcu, gdzie działa m.in. plac zabaw. Stąd można zacząć spacer po przedmieściach.
Szczególnie ciekawa pod względem architektonicznym wydaje się tzw. osiedle kolejowe. Zlokalizowane przy ul. Kilińskiego budynki, do dzisiaj cieszą oko oryginalną architekturą. Sam trakt biegnie równolegle do linii kolejowej nr 364 łączącą Wierzbno z Rzepinem przez Międzyrzecz. Jednak historia kolei w tym mieście, to już temat na inną opowieść.
Przeczytaj także:
- LOT-em do Zielonej Góry;
- O historii Łemków, Bojków i innych ludów Podkarpacia przeczytacie m.in. w tekście Przepiękny Skansen w Sanoku.
