Wloczykij-Vagabond

Miejsca znane i nieznane

Zabytki Buchary – część II. Od XVII w. po współczesność

Historii Buchary nie sposób opowiedzieć w jednym krótkim wpisie. Dlatego oto druga część opowieści o mieście z punktu widzenia jej zabytków. W pierwszej odsłonie opowiadałem o początkach miasta, jego upadku w wyniku najazdu Mongołów i odrodzeniu. Tym razem zaczynamy od siedemnastego stulecia i dojdziemy aż po współczesność.

buchara uzbekistan

Wiek XVII

Podaje się, że główny plac miasta Liab-i Hauz powstał właśnie w wieku XVII. Chociaż jest wielce prawdopodobne, że istniał wcześniej. Hauzy to rodzaje basenów, które budowano na większych otwartych przestarzeniach. Każdy basen był połączony kanałem zwanym arak, z zasilającym go głównym arakiem przebiegającym przez środek miasta. W kolejnych wiekach hauz był coraz bardziej zaniedbywany, aż stracił swoją funkcję. Zarósł, dno stało się muliste, a brudna woda stała się siedliskiem drobnoustrojów. Nazwa Liab-i Hauz oznacza „nad stawem”. Zbiornik wodny ma 46 na 36 m i 5 m głębokości. Tutaj toczyło się i toczy do dzisiaj życie towarzyskie miasta.

Liab-i Hauz
Liab-i Hauz

Postawiono tutaj także pomnik jadącego na osiołku Nasreddina Hodży. To postać, która w kulturze arabskiej utożsamiana jest z oksymoronem albo antylogią mądrości i głupoty. Dla niektórych był on „mądrym głupcem”, a dla innych „głupim mędrcem”. Trudno powiedzieć, czy była to postać historyczna czy tylko legendarna. W każdym razie niemal w całym arabskim świecie krąży masę anegdot związanym właśnie z Nasreddinem. Przy jego figurze trudno o chwilę na zrobienie samotnego zdjęcia.

Nasreddin Hodża
Nasreddin Hodża

Za panowania Imama Kuli-chana powstały dwa budynki stojące po przeciwległych stronach Liab-i Hauzu. To medresa i chanaka Diwan Bega. Obie budowle stanowiły ważne centrum kulturalne miasta w XVII w. Chanaka – to rodzaj klasztoru sufickiego. Tą postanowiono jako pierwszą.

Liab-i Hauz Buchara
Widoczna w głębi chanaka Diwan Bega

Wzrok przykuwa przeważnie medresa Diwan Bega. Z jej powstaniem wiąże się ciekawa historia. Pierwotnie miała służyć jako karawanseraj. Jednak podczas otwarcia Imam Kuli-chan powiedział, że budynek ma służyć na chwałę Allaha, a jako że chana uważano za nieomylnego, szybko przerobiono go na medresę. Dodano wtedy m.in. piętro z salami wykładowymi, zmodernizowano fasadę.

Być może dlatego tak nietypowa jest mozaika nad wejściowym ejwanem. Pojawiają się w niej ptaki Huma (zwane też Simurgami), które według legend okrążają ziemię blisko słońca, ale nigdy nie dotykają jej łapami. Jest to dość nietypowe dla zdobnictwa arabskiego, bo przedstawianie jakichkolwiek żywych istot jako odzwierciedlenia działa Allaha, było zabronione. Dlatego często „omijano” ten wymóg obcinając jakąś część ciała lub przedstawiając je w ujęciu bocznym. Tutaj ptaki ukazane są z profilu, zatem widzimy tylko jedno ich oko.

ptaki huma
Ptaki Huma na ejwanie medresy Diwan Bega

Nieopodal karawanseraju Olimjon znajduje się ciekawy kompleks Hodża Gaukuszon. Jest jednym z największych w mieście i ustępuje tylko kompleksowi Po-i Kalon. W jego skład wchodzą medresa, meczet i minaret oraz plac z hauzem. Najpewniej handlowano tutaj bydłem, skąd wzięła się nazwa (gaukushon oznacza zabijanie byków).

kompleks gaukuszon
Kompleks gaukuszon z widocznym arakiem

200 lat dzieli medresę Uług Bega od powstałej za czasów Asztarchanidów medresy Abdulla Aziza-chana. Jest szczególnie piękna ze względu na wyjątkowe sklepienie wejściowego ejwanu. Przypomina ono plaster miodu lub stalaktyty. Tutaj znowu pojawia się wyobrażenie ptaka Huma, który tym razem strząsa z drzewa świata nasiona, które roznosi wiatr. To z nich, według arabskiej mitologii, powstały wszystkie żyjące na ziemi istoty.

medresa abdull aziz-chana
Medresa Abdull Aziz-chana

Persowie

Niedługo po Szejbanidach władzę objęła dynasta Dżanidów. Załamanie ich władzy nastąpiło dopiero w XVIII w., kiedy Bucharę zdobył perski szach Nadir. Z tego okresu pochodzi m.in. meczet Bolo-Hauz. Okres ten był bardzo trudny dla miejscowych Żydów. Społeczność ta – bardzo liczna – padła ofiarą ogromnych prześladowań, a wielu z nich zmuszonych jest do przejścia na islam. Dzisiaj gmina liczy ledwie 350 osób i działa bardzo prężnie. Synagoga znajduje się niedaleko placu Liab-i Hauz. Przy odrobinie szczęścia można zajrzeć do środka.

buchara synagoga
Wnętrze bucharskiej synagogi

Kolejne wieki już nie obfitują w taką mnogość zabytków architektonicznych. Jeszcze w dziewiętnastym stuleciu miasto było prężnym ośrodkiem kultury islamskiej. Mimo to, jego władcy doprowadzają do tego, że nabiera nieco bardziej awanturniczego charakteru. Stało się także ważną areną tzw. Wielkiej Gry. To okres politycznych tarć do jakiego dochodzi w XIX w. między Imperium Rosyjskim i Wielką Brytanią o panowanie w Azji Centralnej. W efekcie Buchara staje się prawdziwą mekką szpiegów i ludzi różnego autoramentu.

Z początku XIX w. (chociaż niektóre źródła wskazują nawet na koniec osiemnastego stulecia) pochodzi niezwykła budowla schowana w pewnym oddaleniu od głównych zabytków miasta. Nie dociera tutaj także wielu turystów, dlatego warto poświęcić chwilę i podejść do Czor Minor. Obiekt ten pełnił prawdopodobnie funkcję bramy wejściowej do medresy, której fundatorem był Nijazkul Beg z Turkmenistanu. Bogaty handlarz koni dużo podróżował do Indii. Będąc pod wrażeniem Tadź Mahal postanowił ufundować podobną budowlę w Bucharze. Niestety nie do końca wiadomo co powstrzymało zapędy pomysłodawcy – czy brak funduszy czy rzemieślników.

czor minor
Czor Minor

Czor Minor – czyli w dosłownym tłumaczeniu „cztery minarety” – to rzeczywiście samodzielny budynek z charakterystycznymi wieżyczkami. Jeśli przyjrzeć im się dokładnie, okaże się, że każdy ma nieco inny kształt. Za małym datkiem można wspiąć się na szczyt jednego z nich i podziwiać widok. Na jednej z kopułek umieszczono bocianie gniazdo z figurkami tych ptaków. Podobno jeszcze w XX w. zwierzęta te pojawiały się w Bucharze bardzo powszechnie. Niestety rabunkowa gospodarka okresu ZSRR i powszechne używanie nawozów sztucznych na polach bawełny doprowadziły do wytrucia ich populacji.

czor minor buchara

Od bolszewików po czasy współczesne

Do pierwszego razu, kiedy Buchara musiała oprzeć się wojskom rosyjskim, doszło podczas wojny w 1868 r. Miasto szybko poddało się, ale ówczesny emir zachował jako-taką autonomię. Bolszewicy pojawili się w mieście w 1918 r. Początkowo starali się nakłonić Alima-chana do pokojowego przekazania władzy. Ten jednak zdecydował się podburzyć tłum, co doprowadziło to powstania silnego ośrodka oporu przeciw komunistom – tzw. basmaczy. 2 września 1920 r. Armia Czerwona pod wodzą gen. M. Frunzego zdobyła Bucharę, a emir uciekł do Afganistanu.

Do 1920 r. w mieście działy mury obronne. Ich budowa rozpoczęła się już w XVI w. Bramy były zamykane właśnie do momentu wejścia bolszewików. Dzisiaj, z 25 km wianuszka stosunkowo nieźle zachowały jedynie fragmenty i dwie bramy – Talipach i Karakul. Pozostałe mniejsze wrota zostały odbudowane. W tym m.in. niewielka Brama Samarkandzka.

Brama Samarkandzka
Brama Samarkandzka

W pierwszych latach pod rządami komunistów Buchara stała się stolicą Bucharskiej Republiki Ludowej. Następnie, od 1924 r. w wyniku reform Stalina, terytorium podzielono między republiki tadżycką, turkmeńską i uzbecką. W początku lat ’30 powstała jedna z najbardziej charakterystycznych budowli tego okresu – Wieża Szuchowa. Charakterystyczna, wyglądająca w pewien sposób malowniczo, spełniała funkcję wieży ciśnień. Dzisiaj jest już raczej cieniem samej siebie. Przez pewien czas na szczycie działa restauracja, obecnie obiekt stoi nieużywany i rdzewieje.

wieża szuchowa
Wieża Szuchowa i Twierdza Ark

W latach ’70 z Buchary i okolic zaczyna się wielka emigracja społeczności żydowskiej. Z bardzo licznej diaspory znaczna część wyjeżdża do Izraela lub USA. Kolejni, którzy się ostali, opuszczają Uzbekistan w dwadzieścia lat później kierując się do Stanów Zjednoczonych i Austrii. Pozostało po nich sporo pamiątek. Obok wspominanej synagogi, także wielki cmentarz.

cmentarz w bucharze
Cmentarz w Bucharze

Do starej dzielnicy żydowskiej od niedawna wraca życie. Powstają tutaj liczne butikowe hoteliki. Charakterystycznego rysu nadają jednak liczne ruiny, ciągnące się nad głowami przechodniów instalacje gazowe oraz zakurzone, wąskie uliczki.

dzielnica żydowska w Bucharze
Uliczki dzielnicy żydowskiej w Bucharze

Przeczytaj także:

Please follow and like us:

Next Post

Previous Post

Leave a Reply

© 2024 Wloczykij-Vagabond

Theme by Anders Norén